فاکتورهای زیانآور در محیط کار افراد به پنج گروه تقسیم میشوند که عبارتند از:
- عوامل زیانآور فیزیکی
- عوامل زیانآور شیمیایی
- عوامل زیانآور بیولوژیکی
- عوامل زیانآور سایکولوژیکی
- عوامل زیانآور اورگونومیک
در خصوص عوامل فیزیکی زیانآور درمحیط کار، عمده فاکتورهایی که وجود دارند گرما، سرما، سرو صدا، افزایش و کاهش فشار و ارتعاش در محیط کار و اشعههای یونیزان و غیر یونیزان است.
بیماری ها و عوارض ناشی از گرما که ممکن است دچارگرفتگی عضلانی، گرمازدگی، جوش های گرمایی شوند.
بیماری ها و عوارض ناشی از سرما که ممکن است دچار یخ زدگی، هیپوترمی یا کاهش حرارت مرکزی بدن و آسم و روماتیسم شود.
بیماری ها و عوارض ناشی از نور، سبب ایجاد خستگی اعصاب، کاهش سلامت چشم و قدرت بینایی و عدم دقّت عمل درکار و کاهش رغبت در کار.
بیماری ها و عوارض ناشی از صدا، سبب ایجاد کری شغلی، افزایش فشار خون، کم خوابی، عصبانیت و …شود.
بیماری ها و عوارض ناشی از ارتعاش سبب ایجاد ضایعات استخوانی، ضایعات بافت های نرم، ضایعات مفصلی میگردد.
بیماری ها و عوارض ناشی از تشعشعات یونیزان و غیریونیزان سبب بوجود آمدن ضایعه در مراکز خونساز
درخصوص عوامل شیمیایی نیز معمولا این مواد در محیط کار وجود دارند و تعدادشان بسیار زیاد است وهر روز هم به تعدادشان اضافه میشود که بسیاری از این مواد حتی اثراتشان شناخته شده نیست اما یک سری از موادی که پر مصرفتر هستند مانند گروه هایی از فلزات و حلال ها اثراتشان شناخته شده است.
- مواد التهاب آور که محرک و دارای اثر سوزاننده و تاول زا بوده سبب متورم شدن سطوح مخاط مرطوب میشود و قسمت فوقانی دستگاه تنفس را مورد حمله قرار میدهد مانند آلدئیدها، فرمالدئیدها، گرد و غبار، آمونیاک، اسید کرومیک، گازهای سولفور و سولفوریک تعدادی نیز دستگاه تنفسی تحتانی را تحت تأثیر قرار میدهند مانند تری کلرید آرسنیک، بیاکسید و تریاکسید ازت
- مواد خفگی آور: که به علّت اختلال در اکسیداسیون نسوج سبب خفگی خواهد شد که خود دو دسته هستند: خفقانآور ساده و خفقانآور شیمیایی.
- مواد خفقانآور ساده: گازهایی هستند که از نظر فیزیولوژیکی بیاثر بوده و بطور کلی با رقیق کردن هوا و اکسیژن موجود در هوای تنفسی سبب کاهش اشباع خون از اکسیژن میشود مانند اتان و متان و …
- مواد خفقان آور شیمیایی: به علّت اثراتی که دارند از عمل حمل اکسیژن توسط خون از ریهها جلوگیری میکنند و یا اکسیژنه کردن نسوج را، هر چند هم که خون دارای اکسیژن کافی باشد به هم میزنند مانند اکسید دو کربن، سیانوژن، اسید سیانیدریک و …
- مواد بیهوشی آور مخدر: که بدون عوارض شدید سیستمیک اثر میگذارند تعدادی از آنها رخوتآور بوده و بر روی سلسله اعصاب مرکز تأثیر دارند مانند هیدروکربونهای استیلنی، ترکیبات اتر، کتونهای آلفاتیک و …
- سموم سیستمیک: که سبب صدمات عضوی به بعضی از اعضاء داخلی مانند کبد، کلیهها و ریهها میشود. اغلب هیدروکربونهای هالوژنه ترکیباتی هستند که باعث تخریب سیستم خونساز میشوند. مواد شیمیایی همچنین میتوانند سبب بوجود آمدن مسمومیت شوند از جمله آرسنیک، آهن، روی، سرب.
درخصوص عوامل بیولوژیک زیانآور، فاکتورهایی وجود دارند مانند قارچها، باکتری های و ویروسها که عمدتا در مشاغلی که افراد درآن با انسان ها، حیوانات یا با گیاهان سروکار دارند، بیشتر دیده میشود.
پارهای از عوامل بیولوژیک مانند انگلها، باکتریها، قارچها، ویروسها، ریکتزیها، از عواملی هستند که به اشکال مختلف سلامت کارکنان واحدهای صنعتی، بویژه واحدهای مربوط به مواد غذایی را به مخاطره میاندازند.
برای نمونه کسانیکه با دامها، پرندگان و آبزیها سرو کار دارند، ممکن است بر اثر رعایت نکردن مسایل بهداشتی، به بیماریهایی مانند سیاه زخم، کسیت هیداتیک، انواع کرم کدو و بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان دچار شوند. بیماری بروسلوز، از گاو، بز و گوسفند و بیماری سالمونلوز بیشتر از پرندهها به انسان منتقل میشود.
فاکتور بعدی عوامل سایکولوژیکی یا روحی – روانی محیط کار است.استرسهایی که در محیط کار افراد وجود دارد و فشارهای روحی و روانی که ممکن است در اثر کار به افراد وارد شود. به عنوان مثال کسانی که در محیط کارشان کارهای طولانی مدت دارند و یا اینکه دارای شیفتهای کاری زیاد هستند.
گروه بعدی عوامل ارگونومیک هستند که در رابطه با عوامل ارگونومیک میتوان به طراحی محیط کار اشاره کرد. یعنی باید طراحی محیط کار به گونهای باشد که متناسب با فرد باشد و شخص دچار اختلالات مختلف از جمله ناراحتی های اسکلتی – عضلانی نشود.